Владимир Дубовко - Пялёсткi (апавяданнi на белорусском языке)
Владимир Дубовко - Пялёсткi (апавяданнi на белорусском языке) краткое содержание
Дубовко Владимир
Пялёсткi (апавяданнi на белорусском языке)
Уладзiмiр Дубоўка
Пялёсткi
Апавяданнi-ўспамiны
Пялёсткi
У маладыя гады iшоў я неяк з дзяўчынай па Вялiкай Мiкiцкай вулiцы. Непадалёк ад кансерваторыi была антыкварная крама. Мы спынiлiся ля вiтрыны, бо абмiнуць яе было нельга: не вiтрына, а сапраўдная выстаўка старадаўнiх рэчаў розных эпох i народаў. Побач з кiтайскiмi бажкамi французская парцэляна, побач з брусельскiмi карункамi найдзiўнейшыя ядвабныя iндыйскiя тканiны. А яшчэ ж вырабы са срэбра, золата, дамаскай сталi... У цэнтры гэнае цiкавае i багатае вiтрыны стаяў адзiн сцiплы малюнак, якi ўсiм сваiм выглядам паўтараў спрадвечную iсцiну: марната марнаты i ўсялякая марната... На гэным малюнку мастак намаляваў асеннi сад, а на пярэднiм плане - клумбу кветак, злева частку тэрасы дома. Кветкi на клумбе адцвiталi, абсыпалi на дол пялёсткi. На некаторых кветках пялёсткi яшчэ зiхацелi ў сонечным праменнi, на iншых iх не засталося зусiм. Перад клумбаю стаяла двое людзей у гадах - Ён i Яна. На Iм шынель без пагонаў, на Ёй старамоднае, на погляд сучаснiкаў, палiто. На галаве - капялюшык з вуалеткай. Яны, так адчувалася, маўчалi, але гэтае маўчанне было такое красамоўнае! Памаўчалi i мы. Першы загаварыў я.
- Прыйдзе час... Будзем i мы з табою стаяць увосень свайго жыцця перад такiм кветнiкам i моўчкi пазiраць на пялёсткi...
- Ой, не! - адказала мне дзяўчына. - Я не дажыву да такога часу. Ды, шчыра кажучы, не хацелася б быць удзельнiцаю падобнага сумнага роздуму...
Мы пайшлi далей сваiм шляхам.
Сустракалi мы вёсны, сустракалi мы восенi i зiмы. Сустракалi iх пад субтрапiчнымi пальмамi, там, дзе кiпарысы, жылi мы i ў сiбiрскай тайзе, там, дзе машкара i ўсялякi гнюс, там, дзе лютыя маразы, светунябачныя завеi.
А кветкi раслi i красавалi ўсюды i скрозь. А пялесткi з тых кветак абляталi на дол кожную восень. I багата iх было, тых восеней, нямала было i пялёсткаў.
Сёлетняй восенню, шпацыруючы ў старадаўнiм парку паблiзу Масквы, мы з жонкаю спынiлiся ля адной клумбы, на якой былi ўсялякiя кветкi, але ўсе на адцвiтаннi. Пялёсткi ад iх ляжалi на клумбе, на сцяжынцы.
Нiбыта выблiск маланкi асвятлiў мне той далёкi дзень, калi я з Ёй разглядваў малюнак у вiтрыне антыкварнай крамы. Я запытаўся:
- Табе нiчога не нагадвае гэтая клумба?
- Не пытайся лепш!
- I Вялiкая Мiкiцкая, i вiтрына, i малюнак?!.
- Я проста дзiўлюся, каб не сказаць жахаюся, з такога падабенства, адказала Яна. - Думалася, што нiколi мы не дачакаем гэтага часу, аж вось!.. Дачакалiся... Стаiм i разглядваем пялёсткi свайго жыцця...
Пялёсткi свайго жыцця!.. Адзiн. мудры англiчанiн сказаў аднойчы: "У кожным сэрцы ёсць гразь, каменне i кветкi". У адным больш, пэўна, камення, у другiм больш гразi. У трэцiм - больш кветак. Але ж i гэтыя кветкi таксама ведаюць свае вёсны i свае восенi, свае красаваннi i свае адцвiтаннi. Колькi пялёсткаў з iх ападае на каменне, у гразь, марнуецца i знiкае там на векi вечныя. А на iх жа занатоўвалiся радасць i гора, жаданнi i надзеi, летуценнi дзяцiнства i мары сталасцi.
Калi ўзяць хоць невялiчкую частачку iх, падняць з таго камення, адмыць, можа, нават гарачай слязой ад усяе тванi, броснi, паказаць свайму добраму сябру: зiрнi, што станецца з пялёсткамi нашага жыцця, калi кветкi сiлкуюцца толькi ад шчырасцi, ад чыстага сумлення. Яны i пасля адцвiтання красуюць i зiхацяць, як жывыя...
Дык хай жа i станецца так!
Як мяне, маленькага, тапiць мелiся
Славутаму прароку Майсею нi па матчынай, нi па бацькавай лiнii я раднёй не быў. Але, згадваючы першыя днi свайго жыцця, мушу згадаць i прарока. Справа ў тым, што ў бiблii пiсана, нiбыта маленькага Майсея, зусiм немаўлятку, паклалi былi ў нейкi абсмолены кош i пусцiлi па вадзе. Добрыя людзi былi ва ўсе часы i ва ўсiх народаў. Яны перахапiлi той кош, вынялi з яго немаўлятку i назвалi яго Майсеем, што ў перакладзе са старой жыдоўскай мовы i азначае - "выцягнены з вады". Пасля, праз колькi гадоў, атрымаўшы веды, пазнаўшы добра жыццё, Майсей даў чалавецтву запаветы боскiя, якiя людзi вывучалi на памяць з малых гадоў, але якiх увогуле нiколi не прытрымлiвалiся. Асаблiва часта парушалi людзi запавет пра хлуслiвыя свядоцтвы. Але я хачу сказаць не пра гэта.
Нарадзiўшыся на белы свет, як казала мацi мая, я цiхенька ляжаў у калысцы каля самага яе ложка. Яна ж думала: "Трэба жыта жаць. Што рабiць з малым? Пасля даўмелася:- Прыйдзецца браць у поле. Пакладу яго ў бабку, пад снапы. Там i халадок будзе, i ад мяне блiзка, i паветра чыстае..."
У гэты момант расчынiлiся дзверы i ў хату закацiлася колькi хлопчыкаў: мой старэйшы брат Ваня, два фельчаравы сыны i трое братоў - дзецi вясковага крамнiка. Прывалаклi яны вялiзныя начоўкi, узяўшы iх аднекуль, бо не нашы. Мацi, паводле яе слоў, спачатку расчулiлася:
- Ах, якiя добрыя хлопчыкi! Гэта вы прыцягнулi начоўкi, каб было ў чым купаць нашага маленькага? Дзякую вам, але ў нас ёсць адмысловая балейка...
- Не, - адказаў старэйшы з iх хлопчык, - мы ў гэтых начоўках павязём яго на млын...
- На якi млын? - здзiвiлася мацi. - Навошта?
- А каб ён тут не плакаў, мы яго ўтопiм.
З гэтымi словамi яны падышлi да калыскi i началi падымаць мне, каб пакласцi ў начоўкi. Пабачыўшы гэта, мацi ўскочыла, схапiла ручнiк ды пачала iх пытляваць тым ручнiком. Такi пачастунак iм не спадабаўся, яны пакiнулi свае начоўкi i паўцякалi. Выкiнуўшы начоўкi, мацi легла зноў на ложак i доўга не магла супакоiцца.
- Тапiць! - паўтарала яна. - Тапiць!..
Што магло б быць, каб мацi, скажам, спала, уявiць сабе не цяжка. Пушчаны на ваду, я, зразумела, не стаў бы новым Майсеем, а пайшоў бы на дно ў самым пачатку свайго вандравання... Не дайшоў бы я i да гутарак з богам...
Хоць будучыя мае сябры не здолелi ажыццявiць сваёй задумкi, але яны напрарочылi мне такую вандроўную долю: у сталым веку хвалi насiлi мяне на сабе праз усю краiну. Цi шчаслiвая яна, гэта мая доля, цi нешчаслiвая, я i сам, паклаўшы руку на сэрца, кажу: не ведаю!..
Прышываны нос
Мянушкi ў нас давалi малым i старым дужа проста i хутка. Сказаў чалавек дзiўнае на вуха слова - яно i прылiпала да яго адразу. Якое цiкавае здарэнне зноў гатова мянушка. Так жа i мне, зусiм малому, браты i суседскiя хлопцы падкiнулi падарунак - пачалi зваць Прышываным носам. А чаму? Праз нешчаслiвы выпадак.
Мацi павесiла на тапарышча сякеры мяшэчак з адагрэтым тварагом для сырка, а сама пайшла даваць скацiне есцi. Сякера ляжала на лаве, на якой быў i я. Гуляючы, я дапоўз да сякеры i закрануў яе сваiмi малымi рукамi. Сякера звалiлася, а за ёй i я. Падаючы, яна сваiм носам секанула па маiм. Палiлася кроў.
Ад такой нечаканкi i болю я пачаў моцна плакаць. Пачуўшы, мацi прыбегла ў хату, схапiла мяне на рукi i адразу да мясцовага доктара - адзiнага нашага медыцынскага працаўнiка, былога вайсковага фельчара. На маё шчасце, жыў ён праз дарогу ад нас i быў якраз дома. Не думаючы доўга, ён адразу прышыў мой нос з адсечанага боку на месца.
Прышыў так удала, што, калi праз колькi дзён, даставаў нiтку, выявiлася, толькi маленькi рубчык застаўся нiбыта лiшнi. Фельчар i пажартаваў тады, як мацi апавядала:
- Гэта дробязь! Калi хлопец у далейшым будзе жыць добра, сходзiць да сапраўдных дактароў, i яны адрэжуць лiшняе. А не - i так пражыве.
Дык вось жа: ад таго часу i мянушка ў мяне з'явiлася была на некалькi гадоў...
Мой самы першы твор
Была нядзеля. Нiякай рабочай стукатнi. Можа б, я доўга спаў на печы, але нейкi прыемны пах пачаў ласкатаць мой нос. Выявiлася, мама пякла грэцкiя блiны. Добра распазнаўшы гэта, я ўмольна папрасiў:
- Мамачка! Дай блiнка!
- Ды што ты, сынок! Трэба ўстаць, памыцца, пацеры змовiць, тады i блiны можна есцi.
- Я не ведаю пацераў!
- А без iх нiчога не будзе. Прыдумай.
Я пасядзеў, пасядзеў. "Трэба малiцца! Блiны, вiдаць, смачныя!"
I тут мая маленькая фантазiя ўзнялася на стварэнне першага ў жыццi твора, ды яшчэ якога - верлiбрам!*
* Верлiбр - нерыфмаваны верш.
...Ты - наш бог.
Твая i хата.
Твая i печ.
Але ж мама - наша.
Мама ўчыняла блiны.
Мама пячэ блiны.
- Мамачка! Змовiў! Давай блiн!
Маму, як яна пасля апавядала, расчулiла ў маёй малiтве тое, што я вышэй бога паставiў яе працу.
Так я атрымаў першы ганарар у жыццi, не меўшы i чатырох гадоў ад нараджэння. Ганарар быў круглы, як сонейка, гарачы, як матчына ласка, спажыўны, як родная зямля.
Сапсаваны падарунак
Мы ўсёй сям'ёй паехалi капаць бульбу на самае далёкае поле.
Верасень быў няроўны: то прыпячэ сонца, то падзьме сiбернiк, як у нас звалi паўночна-ўсходнi вецер.
Бацька разворваў плужком барозны. Мацi i ўсе больш-менш дарослыя дзецi бралi бульбу ў кошыкi, паспявалi акуратна прайсцi баразну, пакуль бацька толькi пачынаў другую.
Спрабаваў памагаць i я, але нiякай карысцi ад гэтай дапамогi не было. Каб не крыўдзiць малога, мацi прапанавала:
- Ты, Уладзiк, пахадзi па ўзлессi. Можа, ягадка якая засталася, можа, што-небудзь цiкавае пабачыш. Нам тады i раскажаш...
А было мне, "расказчыку", пяць гадоў. Ды на гэты самы дзень прыпала на маю долю свята. Жыў у нас тыднi са два кравец. Каму шыў новае, каму латаў цi перашываў старое. А для мяне, сабраўшы неяк розныя клiны i абрэзкi саматканага шарачка, ён пашыў новае пальцечка. Ды якое! У iм былi дзве кiшэнi, яно было зроблена адмыслова на мяне i для мяне! Да гэтага часу я ўсё даношваў братнiя каптанiкi ды розныя марынарачкi, куртачкi. Ад радасцi я, як той казаў, не тоўпiўся ў сваiм новым пальцечку. Мне здавалася, што нават сарокi, якiя стракаталi на дрэвах, адна адной крычалi: "Гляньце, гляньце, што за ён!" Пад гэты строкат, як пад гукi ўрачыстага маршу, я пашпацыраваў па ўзлессi. Цiкавага было там багата. Адных чырвоных ды пазлацiстых лiстоў колькi! Але раптам - грыб, казляк. За iм - другi, там-трэцi. Спачатку я наважыўся ўзяць iх i адразу аддаць матцы. Пасля затрымаўся. "Не! Я iх пакладу ў кiшэнi, нiкому нiчога не скажу, а калi прыедзем дадому-дастану: во што я знайшоў! На цэлую вячэру".